У на здзіўленне снежны дзеля гэтай зімы дзень крочу па хрусткай белай сцежцы. Хату, дзе мяне ўжо чакаюць, я прызнаю па вымяценай голікам дарожцы, якая вядзе ў ткацкую майстэрню. У хаце цёпла – ў печцы палае агонь, духмяна пахнуць высушаныя зёлкі, а сама гаспадня як з паштоўкі – сустракае мяне прыбраная ў чароўны убор. Тут, у майстэрні Жанны ФРАЛОВАЙ, захоўваецца і адраджаецца традыцыя.
НЕ ПРОСТА ТКАНІНА, А САПРАЎДНЫЯ АБЯРЭГІ
Жанна Мікалаеўна доўгі час працавала настаўніцай беларускай мовы і ў нейкі момант жыцця ўсвядоміла, что можа і хоча рабіць нешта іншае.
– Вырасла я ў вёсцы: адна бабуля з Жукава, а другая з Засценак, дзе я і сама зараз жыву. З дзяцінства мне знаёмы сельскі побыт. Насамрэч, у штодзённым жыцці сельскага чалавека шмат прыгожых рэчаў, з’яў. Пры гэтым усё вакол напоўнена сэнсам, бо і прадметы побыту, і, вядома, адзенне іншае – як правіла, стваралася майстрамі, якія ўкладвалі ў свае вырабы часцінку сваёй душы. У асноўным мы ведаем, што ўсе гэтыя рэчы рабілі самі гаспадары і гаспадыні, таму кожная жанчына ў сваёй хаце была майстрыцай, яна не проста ткала палатно з прыгожым узорам. Любы ўзор меў велізарны сакральны сэнс, многія бытавыя рэчы не проста інструменты або тэкстыль – а сапраўдныя абярэгі, – распавядае Жанна Мікалаеўна.
У майстэрні Жанны Фраловай некалькі станкоў – кроснаў, у кожнага свая доўгая гісторыя і энергетыка. На кроснах гаспадыня паказвае гасцям, як калісьці стваралі палатно:
– Вось, бачыце, зеў падымаецца – адкрываецца гэты зеў, прасажваецца сюды чаўнок, і ў палатняным перапляценні робіцца палатно.
Сама майстрыца стварае сувенірныя палотны на невялікіх настольных кроснах. Гэта разнастайныя паясы, сурвэткі, шалікі. На пытанне, як асвоіла рамяство, гаспадыня адказвае, што яе працы на кроснах ніхто не вучыў:
– Пачала разбірацца ў гэтым, шукаць інфармацыю, а потым прыснілася, як. Убачыла ў сне, уяўляеце?
ЗЁЛКІ, ЛЯЛЬКІ І КАШУЛІ
У майстэрні – як у хатцы чараўніцы: глянеш на столь, ён абчэплены букетамі сушаных траў – зёлак, тут і гаючы святаяннік, жоўтавокая піжма, пахкая лаванда. Усе – з вёскі Жанны Фраловай.
– Вось гэта мае торбачкі такія – скажам, мой брэнд, – дэманструе гаспадыня маленькі чымсьці напоўнены мяшэчак. – Гэта таксама зёлкі. Тут палын, мята, меліса, лаванда. Лічыцца, што калі палын ёсць у хаце, гэта аберагае хату і яе жыхароў. Гэта вельмі простае рашэнне – я збіраю травы ў палатняныя торбачкі-мяшэчкі, і яны не толькі вельмі цудоўна пахнуць, але і аберагаюць ад нячыстай сілы, ну і ад усялякіх насякомых.
Акрамя духмяных мяшочкаў з лячэбнай травой, майстрыца стварае натуральныя свечкі і мыла – таксама прадукцыя для гасцей рамеснай хаткі.
Збірае і апрацоўвае Жанна Мікалаеўна не толькі зёлкі, але і лён. З лёну робіцца пража, а з пражы – палатно.
Дарэчы – пра саму хату, якая таксама прасякнута гісторыяй. Па словах гаспадыні, ёй больш за 150 гадоў, а належала яна ваеннаму лекару Апанасу Піліпавічу. Вельмі сімвалічна, ці не праўда?
У майстэрні шмат сапраўдных гістарычных экспанатаў: кашулі, вышытыя ўзорным гафтам, палотны, якія захоўваюць таемныя сэнсы.
– Вось гэта – Шклоўскі раён, вёска Саськаўка, гэты элемент палатна-посцілкі з даволі моцным абярэгам. Вось гэтая кашуля – з Магілёўскага раёна, з вёскі Бяляеўшчына, а гэтая была створана дзесьці паблізу Магілёва. Гэта – ручная работа, шлюбныя кашулі, у іх хлопцы жаніліся, – распавядае Жанна Мікалаеўна, паказваючы свае рарытэты.
На вялікім стале, упрыгожаным яловымі букетамі, раскладзены сурвэткі, каралі, бранзалеты і маленькія лялькі-абярэгі. Менавіта яны – найбольш любімыя на майстар-класах, якія праводзіць Жанна Мікалаеўна ў сваёй майстэрні.
Майстар-класы праходзяць у асаблівай атмасферы, душэўнай і таямнічай. А пасля – кожны ўдзельнік можа прымерыць сапраўдны беларускі касцюм, створаны па пэўных канонах.
– Яшчэ ў дзяцінстве марыла стать мастаком-мадэльерам. Атрымалася інакш, аднак жыццё ўсё расстаўляе па месцах, – успамінае гаспадыня.
ПАД ШЧАСЛІВАЙ ЗОРКАЙ
Як расказвае Жанна Мікалаеўна, у кожнага рэгіёна свае асаблівасці – элементы нацыянальнай сукенкі беларусак маюць адрозненні. Аднак ёсць моманты, сімвалы, узоры, агульныя для беларускай культуры ў цэлым. Напрыклад, гэта васьміканцовая зорка. Яе мы можам убачыць на зусім розных прадметах побыту і адзенні.
– Пачынаючы з гэтай стогадовай посцілкі, і вось, бачыце, на карунках – восем канцоў, на вышыванках – зноў жа, гэты салярны сімвал – зорка-восем канцоў. Яшчэ гэты ўзор называецца спарыш. Што такое спарыш? Гэта генная мутацыя, калі на адным сцябле два каласкі. Вось паглядзіце на ўзор: васьміканцовая зорка і як бы з кожнага боку па два такіх каласкі – муж-жонка, маці-бацька, дзед-бабуля, прадзед-прабабка. Гэта ўсё сімвал моцнага, здаровага, багатага роду. Таму што калі некалькі пакаленняў жывуць адной сям’ёй, гэта гаворыць і пра здароўе, і пра крэпасць духу і розуму гэтых людзей, і пра фінансавы дабрабыт. Таму гэты ўзор – спарыш-васьміканцовая зорка – быў так распаўсюджаны ў нашай нацыянальнай сімволіцы. Бо сям’я – галоўнае для кожнага чалавека, – дадае майстрыца.
Васьміканцовая зорка сустракалася яшчэ ў дахрысціянскай сімволіцы славян, а ў праваслаўную культуру яна ўвайшла як Віфлеемская зорка, або Зорка Багародзіцы, сімвалізуючы адмысловую зорку, якая вяла вешчуноў на пакланенне Немаўляці Хрысту.
Выходжу я ад гаспадыні ткацкай майстэрні не з пустымі рукамі: у кішэні ў мяне лялькі-абярэгі, а ў маім нататніку для запісаў – ільняная закладка з сімваламі жаночага дабрабыту – падарункі ад Жанны Фраловай.
Юлія ЛУНЁВА.
Фото аўтара.